Θεόδωρος Στάμος (1922-1997) - REDS - συλλογή του Ζαχαρία Πορταλάκη
Με ποιά χρώματα ζωγραφίζεται το Inferno; Πώς φωτίζεται το υποσυνείδητο; Ποιά εικόνα επαρκεί για να προσεγγίσει το αόρατο, ένδον τοπίο; Ο ζωγράφος της Αφαίρεσης μοιάζει με τον τυφλωμένο Οιδίποδα. Αυτό συνιστά και την καταδίκη και την σωτηρία του. Δεν χρειάζεται να βλέπει επειδή ξέρει. Η Αφαίρεση είναι μια θεολογία χωρίς θεό.
Ο Θεόδωρος Στάμος μετά την εκρηκτική πρώτη περίοδο της σταδιοδρομίας του με τα Biomorphics, τα Sun Boxes και τα Infinity Fields γνωρίζει ένα μεγάλο διάστημα ψυχικών ανατροπών και καλλιτεχνικής αμφιβολίας. Μέλος των Irascibles (1951), δηλαδή της διάσημης όσο και μαχητικής ομάδας του αμερικανικού αφηρημένου εξπρεσιονισμού και επιστήθιος φίλος των πιο διακεκριμένων της σχολής της Νέας Υόρκης, όπως ο Barnett Newman, ο Arshile Gorki, ο Fernand Léger, ο Clifford Still ή ο Mark Rothko, επιτυγχάνει από νωρίς αυτό που ο κάθε φιλόδοξος δημιουργός επιδιώκει: το αναγνωρίσιμο ύφος, την προσωπική γραφή, την σημαίνουσα μορφή (significant form) όπως το ήθελε ο Clive Bell. Όμως αυτό δεν έφτανε.
Την αναγνώριση ακολούθησε η αμφισβήτηση και τη φήμη η καχυποψία. Επιστρέφοντας ο Στάμος στην Ελλάδα μακριά από τα συμφέροντα των εμπόρων και τα στρατηγικά παιχνίδια των εμπόρων δημιουργεί στη Λευκάδα από το 1986 ως το 1994 την πιο συνταρακτική αυτοεξομολογητική ενότητα, τα Reds.
Πρόκειται πάλι για Ατέρμονα Πεδία (Infinity Fields), εμπνευσμένα από μια Λευκάδα ιδανική και απρόσιτη, τα οποία όμως καταυγάζουν από κρύφιο φως και διαπερνώνται από μεταφυσικό ρίγος. Δεν υπάρχουν πλέον εγκιβωτισμένοι ήλιοι έτοιμοι να εκραγούν ούτε αχανείς ορίζοντες αλλά μόνο πυρακτωμένες γραφές, νευρικές, αυθόρμητες και βίαιες σαν γλώσσες πυρός. Ο πάντα στοχαστικός Στάμος γίνεται εδώ υπαινικτικά μεταφυσικός ζωγραφίζοντας τον θάνατο, τον δικό του ή τον δικό μας αδιάφορο, με τους τρόπους της τέχνης, δηλαδή της ζωής.
Κι αν οι περισσότεροι εκπρόσωποι της Σχολής της Νέας Υόρκης συμβιβάστηκαν σε έναν εγκεφαλικό φορμαλισμό, ο Στάμος παρέμεινε ως το τέλος υπαρξιακά εξπρεσιονιστής και ένας κλασικός της αφαίρεσης. Ο ασυμβίβαστος ρομαντισμός του διαφαίνεται στον τελευταίο, ημιτελή του πίνακα που είναι αφιερωμένος στον Van Gogh και αποτελεί το αποκορύφωμα αυτού του αφιερώματος.
Μάνος Στεφανίδης Αν. καθηγητής του ΕΚΠΑ